|
 Jan
III Sobieski (1629-1696), król polski od 1674. Syn Jakuba, kasztelana
krakowskiego, i Teofili Daniłowiczówny, wojewodzianki ruskiej, wnuczki hetmana
S. Żółkiewskiego. W latach 1646-1647 podróżował po Francji i Niderlandach, gdzie
zapoznał się szczególnie z wojskową sztuką inżynieryjną. Doświadczenie wojskowe
zdobywał na polu walki, służąc m.in. pod hetmanami S. Czarnieckim i J.
Lubomirskim. Od 1648 walczył jako dowódca chorągwi pod Zborowem, Bereste i
Ochmatowem. Dowodził własnym pułkiem, sześciotysięcznym tatarskim oddziałem
posiłkowym w bitwie warszawskiej ze Szwedami (1656). W 1665 ożenił się z Marią
Kazimierą d'Arquien. W tym też roku został marszałkiem koronnym. W 1666 otrzymał
buławę hetmana polnego koronnego. Wziął udział w, zakończonej przegraną wojsk
królewskich, bitwie z rokoszanami J.S. Lubomirskiego (rokosz Lubomirskiego) pod
Mątwami. W 1667 przeprowadził kampanię przeciw wojskom tatarsko-kozackim,
zakończoną zwycięską obroną Podhajec, po której mianowany został hetmanem
wielkim koronnym. Po abdykacji Jana II Kazimierza (1668), zwolennik wyboru
Kondeusza, protegowanego Ludwika XIV, na tron polski. W 1671 odniósł zwycięstwa
nad Tatarami pod Bracławiem i Kalnikiem.
W 1672 Turcy wystąpili z całą swą potęgą przeciwko Polsce, oblegali i zdobyli
Kamieniec Podolski, podeszli pod Lwów. Jan III Sobieski nie dysponował siłami,
które mógłby przeciwstawić dwustutysięcznej armii sułtana Mehmeda IV. Najazd
turecki zakończył się niekorzystnym dla Rzeczypospolitej traktatem buczackim. W
roku następnym Jan III Sobieski odniósł zwycięstwo pod Chocimiem nad wojskami
tureckimi, co pozwoliło na częściową rewizję traktatu i przyniosło hetmanowi
koronę królewską po śmierci M. Korybuta Wiśniowieckiego.
Po wstąpieniu na tron dokonał zwrotu w dotychczasowej polityce państwa. Poprzez
zawarcie w Jaworowie (1675) tajnego przymierza z Francją chciał uzyskać
sojusznika do walki z Brandenburgią o Prusy Wschodnie i Austrią o Śląsk. Plany
królewskie po części tylko pokrzyżowały walki z Turcją, które zakończyły się
bitwą i traktatem pokojowym w Żórawnie (1676). Przeciwko planom Jana III
Sobieskiego wystąpiła grupa magnatów, pozostająca pod wpływami Brandenburgii i
Austrii oraz Stolica Apostolska. Pod naciskiem tych sił król zawarł
polsko-austriackie przymierze zaczepno-odporne, które przyniosło zwycięstwo nad
Turkami pod Wiedniem (1683) oraz zobowiązywało króla, jako sygnatariusza Ligi
Katolickiej, do kontynuowania wojny z Turcją. Efektem tego były dwie nieudane
wyprawy przeciwko zhołdowanej przez Turków Mołdawii (1686 i 1689). W 1686
Sobieski zawarł z Rosją pokój wieczysty. Należał do najwybitniejszych wodzów
Rzeczypospolitej, umiał wykorzystać wszystkie rodzaje wojsk na polu walki.
Mecenas kultury i sztuki. |
